1. Hiểu về mạng xã hội để không bị “dắt mũi”. Theo ngôn ngữ dân dã, mỗi mạng xã hội như một “thị phần thông tin” của không gian mạng – một không gian cũng vô cùng vô tận – trên đó vô số thông tin thật giả tốt xấu. Những mạng xã hội lớn có số lượng người sử dụng lên đến hàng tỷ người như: Facebook (khoảng 2,2 tỷ người dùng), YouTube (1,9 tỷ), WhatsApp (1,5 tỷ), WeChat (1,04 tỷ), Instagram (1 tỷ)… Số lượng người sử dụng mạng xã hội ngày càng gia tăng trên toàn cầu cho thấy sự phổ biến cũng như tầm ảnh hưởng của nó đối với các quốc gia, các xã hội. Tại Việt Nam, nhu cầu sử dụng mạng xã hội vẫn liên tục tăng qua các năm. Theo báo cáo Digital 2020 trên trang vnetwork.vn, đầu năm 2020, Việt Nam có số người dùng internet hơn 68 triệu người (70% số dân); số người dùng mạng xã hội là 65 triệu người (chiếm tỷ lệ 67% số dân; số thuê bao di động là 145,8 triệu thuê bao (chiếm tỷ lệ 150% so với tổng dân số cả nước)… Theo đó, đa số tương tác hay phiền phức từ thông tin của mạng xã hội là do sự tự phát, thiếu ý thức tỉnh táo. Nên kể cả khi những tin, tài khoản có nhiều lượt theo dõi vẫn chưa bảo đảm được sự tin cậy. Tin theo bài thuốc trên mạng xã hội là có thể dẫn tới tiền mất tật mang.
2. Sống có tâm, “like” “share” có tâm để tránh gây hại cho người khác. Tức là không hùa theo tin tức trên mạng xã hội một cách thiếu cân nhắc và tỉnh táo. Chỉ một nút bấm bâng quơ của ta cũng có thể đủ góp gió thành bão gây tội ác. Đừng vội hùa theo người khác trên bất kỳ mạng xã hội nào và không nên theo “trend” nào. Vì thực sự sức tác động của thông tin trên mạng thực sự khủng khiếp. Chỉ một tin giả được nhiều người hùa theo là có thể gây chết một doanh nghiệp, một cơ số người hay ít nhất là tan nát một đời người rồi. Vì kể cả khi đó là người quen thân hay công chức thì vẫn có thể có việc một số cán bộ, nhà báo ta đưa ra phát ngôn sai sự thật, thiếu trách nhiệm… Cá biệt, có trường hợp còn nhân danh chống tham nhũng, “khảng khái” bày tỏ quan điểm phản đối tiêu cực, lãng phí bằng cách cắt xén ý kiến của người khác, rồi suy diễn thành nhận định chủ quan kiểu công kích. Tất yếu điều này rất thu hút mọi người vì chả ai dại gì đi nói những chuyện xằng bậy. Ví dụ về một cá nhân chuyên viên ở một UBND ở một thành phố lớn là một ví dụ. Tất nhiên cá nhân này sau đó đã bị khai trừ khỏi Ðảng vì “thiếu tu dưỡng rèn luyện”, nhưng khi “được vạ thì má đã sưng”.
3. Tương tác phù hợp với văn hóa cộng đồng, dân tộc, không đăng ảnh phản cảm hay tin nhảm nhí. Khi đăng tải thông tin hoặc chia sẻ từ người khác lên mạng xã hội cần là người có trách nhiệm, có suy nghĩ chín chắn. Ðối với các bình luận về một người hay một sự việc nào đó, cần khách quan, thể hiện sự tôn trọng người khác cũng là thể hiện sự tôn trọng chính mình; không nên soi mói, tò mò chuyện cá nhân người khác; không nói xấu, kéo bè cánh hay “đánh hội đồng” bôi nhọ danh dự, nhân phẩm của người khác. Tránh sử dụng các từ ngữ miệt thị, gây sốc, phản cảm, bất mãn…
4. Cảnh giác với “truyền thông đen”, “nhà báo hai mặt”. Nhất là trên internet bên cạnh các báo điện tử, trang thông tin điện tử đăng ký chính thức, lại có sự tồn tại của không ít địa chỉ nhập nhèm, mập mờ với các tên miền không đăng ký tại Việt Nam theo quy định (như: .com, .net.vn, .biz.vn…). Với các tính năng vượt trội của mạng xã hội (như Facebook, YouTube) người sử dụng có thể cập nhật thường xuyên, tường thuật trực tiếp (live stream), dễ tiếp cận và có sức lan tỏa rộng khắp, nên một số nhà báo “anh hùng bàn phím” đã thể hiện tính “hai mặt” khi tham gia hoạt động xã hội đã tận dụng lợi thế của mạng xã hội để đưa thông tin câu view, câu like, hoặc vì mục đích đen nào đó mà trái với yêu cầu chuyên môn, trái với lương tâm và đạo đức làm người. Họ lợi dụng mạng xã hội còn có lỗ hổng trong quản lý để gây ảo dư luận, phục vụ mưu đồ sai trái. Có những con người bề ngoài vẫn là nhà báo hoàn thành công việc được giao, được khoán ở cơ quan, nhưng “mặt khác” phía sau lại lên mạng đăng tải thông tin chưa được kiểm chứng, sai sự thật, phát tán tin giả, bình luận tiêu cực, thậm chí sai trái gây bất lợi cho đơn vị, doanh nghiệp, tổ chức, địa phương, cá nhân… Có kẻ còn nhân danh công khai bênh vực kẻ vi phạm pháp luật, đối tượng tội phạm bị cơ quan pháp luật xử lý… để thể hiện “khí phách” ! Ví dụ cách đây không lâu, một nhóm KOL (người dẫn dắt dư luận chủ chốt, người nổi tiếng có ảnh hưởng trên mạng xã hội) bao gồm vài cựu nhà báo, phóng viên tự lập ra fanpage và tự tuyên bố là “truyền thông sạch”, “báo trung lập”, “nhà báo công dân”… cố tình đưa tin thông tin xiên xẹo, khuếch đại những sơ hở tiêu cực của người khác, của cơ quan hay tổ chức nào đó, kích động suy nghĩ cực đoan, không đúng sự thật nhằm tạo ra những luồng dư luận xấu và ảo…
5. Hãy nhớ hình ảnh và tin tức đều có thể cắt ghép, nhào trộn. Để phát hiện hãy đọc những kỹ năng nhận biết tin giả. Ví dụ điển hình gần đây có tin bài trên mạng đưa ảnh nạn nhân là em bé hay hình mẹ ôm con dính đầy bùn được đưa ra ở một trận động đất ở Trung Quốc mà được gán ghép bịa đặt là nạn nhân trong vụ sạt sở đất ở miền Trung!. Đó là trò đùa của không gian mạng mà lắm kẻ tận dụng sử dụng và cũng là là không ít người dễ dàng tin theo. Cả nể thì dễ bể mặt. Không ít người nhẹ dạ cả tin, mà không biết rằng hình ảnh đã được cắt ghép, nhất là khi thông tin đi kèm với các câu chuyện bịa đặt trắng trợn, các cụm từ giật gân, câu khách, chỉnh sửa với dụng ý xấu. Việc “like” “share” dù vô ý hay cố ý hay thiếu tỉnh táo thì xét đến cùng, vẫn là hành vi nhân rộng cái xấu, tạo cơ hội thúc đẩy thông tin xấu độc lan truyền, tác động tiêu cực tới nhận thức của xã hội, có thể đẩy tới hệ lụy xấu khó lường cho xã hội.
Cho nên, ngoài các điều trên các cư dân mạng phải nằm lòng thì các cơ quan, tổ chức hữu quan cần có biện pháp chế tài mạnh và nghiêm khắc ngăn chặn, xử lý đích đang những kẻ, đối tượng, nhóm vi phạm để bảo vệ lợi ích của xã hội, cộng đồng…/.
Minh Vy
